พุทธศาสนานั้นถือได้ว่าเป็นจิตวิทยาระบบหนึ่ง
เป็นจิตวิทยาระบบแห่งการเรียนรู้เพื่อความพอดีของชีวิต เป็นจิตวิทยาเชิงบำบัด
พระพุทธองค์ทรงค้นพบแบบ Insight ว่า
- ชีวิตนี้เป็นสิ่งเกิดแก่เจ็บตาย ไม่แน่นอน
ไม่เป็นไปตามใจหวังและไม่ใช่สิ่งที่จะต้องยึดมั่นนัก
- ความทุกข์ยากเดือดร้อนปัญหาของชีวิตมีต้นตอมาจากความอยากที่เกินขอบเขตของตัวคนเอง
- ถ้าแก้ปัญหาได้ตรงจุดของต้นตอหรือต้นเหตุของปัญหาชีวิตแล้ว ชีวิตจะทุกข์ยากลำบากน้อยลง
- วิธีดำเนินชีวิตที่ชอบนั้นเป็นเรื่องจำเป็นที่ทุกคนควรเรียนรู้ ตามมาตรการของทางสายกลางที่เราทุกคนชาวพุทธทราบดีแล้ว
การพัฒนาจิตตามแนวพุทธ
เป้าหมายของการพัฒนาจิตนั้นในทางพระพุทธศาสนานั้นก็มี 3 ระดับ คือ
1. ระดับต้น คือ ภาวะที่จะสามารถอยู่ร่วมกับคนอื่นได้เป็นปกติสุข ปรับตัวให้เข้ากับตนเองและสังคมได้อย่างถูกต้อง เหมาะสม(ศีล)
2. ระดับกลาง คือ นอกจากสามารถที่จะอยู่ร่วมกับคนอื่นได้แล้ว ก็ยังสามารถที่จะอยู่คนเดียวได้อย่างมีความสุข สงบภายใน ไม่วุ่นวาย ไม่ฟุ้งซ่าน (สมาธิ)
3. ระดับสูง คือ ภาวะที่ปลอดโปร่ง โล่งสบาย ไร้ทุกข์ไร้ปัญหา ความเป็นผู้มีสุขภาพจิตที่สมบูรณ์ไม่หวั่นไหวกับสิ่งเร้าต่าง ๆ ที่มาเร้ามากระทบ
เป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ที่สุด ซึ่งเรียกว่า "นิพพาน"